Günlük dilde sıkça kullandığımız “bayan”, “kız” ve “kadın” kelimeleri, farkında olmadan toplumsal cinsiyet algısını etkileyen güçlü ifadelerdir. Bu kelimelerin nerede, nasıl ve neden kullanıldığı ise düşündüğümüzden çok daha fazla anlam taşır.
“Bayan” Demek Neden Ayıp?
Toplumumuzda yıllarca nezaketli bir hitap şekli olarak kullanılan “bayan” kelimesi, zamanla tartışmalı bir hale geldi. İlk bakışta nötr bir ifade gibi görünse de, aslında kadın kimliğini belirsizleştiren, hatta çoğu zaman küçümseyen bir algı yaratabiliyor. Türk Dil Kurumu sözlüklerinde yer alan tanımında bile “kadın” yerine kullanılan bir ifade olarak geçiyor; ancak bu kelimenin doğrudan cinsiyet kimliğini karşılamaması, özellikle toplumsal cinsiyet duyarlılığı olan çevrelerde tepkiyle karşılanıyor.
Kadına doğrudan “kadın” demek, onun bireyliğini, toplumdaki yerini ve kimliğini kabul etmek anlamına geliyor. Oysa “bayan” kelimesi, yaş, medeni durum ya da sosyal statü belirtmeden soyut bir hitap içeriyor ve bu da çoğu zaman kişiyi tanımlamak yerine uzaklaştırıyor. Bu yüzden son yıllarda “bayan demek neden ayıp” sorusu, yalnızca dil bilgisiyle değil, toplumsal eşitlik anlayışıyla da yanıtlanıyor.
Kız ile Kadının Farkı Nedir?
Bu sorunun cevabı yalnızca biyolojik değil, aynı zamanda kültürel ve toplumsal katmanlar içeriyor. “Kız” kelimesi, genellikle çocuk yaştaki dişi bireyleri tanımlarken, “kadın” kelimesi yetişkinlik, sorumluluk ve toplumda belirli bir yer edinmiş bireyleri ifade eder.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta var: Toplumda “kadın” kelimesi yerine “kız” kullanılmasının, çoğu zaman bilinçli ya da bilinçsiz şekilde, kadının olgunluğunu görmezden gelme ya da onun üzerindeki denetimi artırma gibi niyetlerle kullanıldığı da görülüyor. Örneğin, bir iş yerinde 30 yaşındaki bir kadına “şu kız” demek, onu küçümseyici bir ifade haline gelebiliyor. Bu nedenle “kız ile kadının farkı nedir” sorusu sadece yaş değil, dilin gücü ve toplumdaki yerleşik algılarla da ilgilidir.
Bayan Niye Kaba Kabul Ediliyor?
Dil, kültürün aynasıdır ve seçilen kelimeler bireylerin dünyaya nasıl baktığını gösterir. “Bayan niye kaba?” sorusunun cevabı da burada gizli. Çünkü bu kelime, çoğu zaman erkek karşılığı olan “bay” gibi nötr sanılsa da, kadını tanımlamaktan kaçınan, hatta çoğu durumda onu “süsleyen ama tanımlamayan” bir etiket haline gelmiştir.
“Bayan sporcu”, “bayan sürücü” gibi ifadeler, hem gereksizdir hem de eril dilin kadın üzerindeki hâkimiyetini sürdürmesinin bir yoludur. Aynı ifadeyi erkek için kullanmazken kadına “bayan” demek, onun varlığını olduğu gibi kabul etmek yerine başka bir kalıba sokma eğilimidir.
Bu yüzden “bayan” kelimesi, özellikle kadın hareketleri ve toplumsal cinsiyet eşitliği konularında duyarlılığı olan çevrelerce “kaba” veya “yüzeysel” olarak değerlendirilmekte, bunun yerine doğrudan “kadın” denmesi önerilmektedir.
Kadınlara Dair Dili Gözden Geçirme Zamanı
Dilimizde kullandığımız her kelime, bir kültürü ve bir düşünce biçimini yansıtır. “Bayan”, “kız” ve “kadın” kelimeleri arasındaki farklar sadece sözcük değil; aynı zamanda bakış açısıdır. Daha eşitlikçi, saygılı ve toplumu kapsayan bir iletişim dili kurmak istiyorsak, kelimelerimizi de buna göre seçmemiz gerekiyor.
Kaynak: eshaber.net – Selçuk Softa köşe yazısı
Bir Cevap Yaz
